0
Savalan TALIBLI
azərbaycan radiosunun əməkdasi
azərbaycan radiosunun əməkdasi
Nizami Cəfərov: “Dünya onsuz da bu gün türk dünyasını
birləşməyə məcbur edir”
[color=#330033]birləşməyə məcbur edir”
Son vaxtlar dövrü mətbuatda filologiya elmləri doktoru, professor, türkoloq Nizami Cəfərovun ədəbiyyat adamları ilə bağlı mübahisə doğuran, hətta müəyyən narazılıqlarla qarşılanan fikirləri açıqlandı. Mən isə bu məsələlərə qayıtmaq istəməzdim. Daha çox fikirlərimi aparan məsələlər barədə bu görkəmli alimlə çoxdan söhbətləşmək ehtiyacı duyurdum. Bu da təbii ki, türklüyün tarixiylə daha çox bağlıdır. Qafqazda türklərin tarixi səhv olaraq səlcuqların son gəlişindən götürülüb. Bu fikir professor Q.Kazımovun bir yazısından alınıb. Qəzənfər Kazımov belə qənaətə gəlir ki, türklər qafqazda yaşayıb, sonralar mühacirətlər başlayıb, yenidən Qafqaza qayıdıblar. Bu yfikri bütün dünya alimləri qəbul etsə də Azərbaycan alimləri qəbul etmək istəmir, -deyə Qəzənfər müəllim öz ironiyasını gizlədə bilmir!
-Nizami müəllim, Qəzənfər Kazımovun fikirləriylə olduğu kimi sizi də tanış etdik. İstərdim, dil, dilin tarixiylə, etnosun mənşəyilə tədqiqatlar aparan bir alim kimi bu söylədiyim fikirlərə münasibət bildirəsiniz?
-Elmin qəbul elədiyi dünya alimlərinin sübut elədiyi bir fikir mövcuddur ki, bizim eranın hüdudlarında təxminən eramızdan əvvəl 2-ci və 1-ci əsrlərdən və eramızın 1-ci və 2-ci əsrlərindən, Qafqaza hun-qıpçaq tayfaların axınları başlayıb. Əslində Qafqazda türklüyün tarixi bu dövrdən başlayır. Onlar şimaldan, Dərbənd yoluyla addayıb, hətta Suriyaya qədər gediblər. Bu məskunlaşma prosesinin miqyası kifayət qədər genişdir. Səlcuqların gəlişi də 11-ci əsrdən başlanır. Ancaq səlcuqlar Azərbaycana gələnə qədər hun qıpçaqlar, qıpçaq-quldurlar, o cümlədən, müxtəlif adlar altında Qafqaza axın başlayıb. Əgər Qəzənfər Kazımov deyir ki, Qafqazda vaxtı ilə türklər yaşayıb sonra mühacirət ediblər bu doğru fikir deyil. Burda ən qədim zamanlarda prototürklərin (yəni türklərin babaları olan) etnosların mövcudluğu qəbul edilə bilir ki, onlara Altay etnosu da deyə bilərik. Bu etnoslar arasında monqol, tunquz, mancur, uqorhun da var. Bu özü də nəzəriyyə kimi mövcuddur, amma bu nəzəriyyəni çox az adam qəbul edir. Qafqazda türklərin qədimliyi, məsələsinə gəldikdə guya dünya alimləri bu məsələni qəbul edir. Əlbəttə Qəzənfər Kazımov haqlı deyil. Dünyada bunun kütləvi qəbul olunması məsələsi yoxdur. Ancaq müxtəlif nəzəriyyələr var. Nəzəriyyə də ki, hələ təsdiq olunmuş fakt deyil. Təsdiq olunmuş fakt mənim bayaq dediklərimdi. Mən deyəndə ki, Azərbaycan xalqının formalaşması orta əsrlərin sonuna aiddir, bu yerdə Qəzənfər Kazımov bəzi vaxtlarda mənim üstümə hücuma keçir. Guya mən Azərbaycan xalqının tarixini, türklüyünü gəncləşdirirəm. Bu da mənim fikrim deyil. Qəzənfər Kazımov da gedib oxuya bilər, bu hər yerdə ali məktəb dərsliklərində də var, türkoloqların əsərlərində də. Biz də bu fikrə qarşı çıxa bilmərik, ona görə ki, orada bir məntiq də var. Ola bilsin ki, Qafqazda prototürklər və ya türklər olub. Miqyası geniş götürsək belə demək olar. Amma Azərbaycan xalqının türk etnosundan, ümumtürk etnosundan ayrılması tarixi məlumdur. Bunu orta əsrlərin sonlarından çox-çox əvvələ çəkmək mümkün deyil. Uzaqbaşı ilk türklərin gəlişinə məskunlaşmasına qədər yəni eramızın birinci minilliyinin ortalarına qədər çəkə bilərik. Dədə Qorqud zamamına qədər çəkə bilərik, ondan o tərəfə çəksək artıq bu o deməkdir ki, biz Azərbaycan xalqı adlanan bir xalqı qədimləşdiririk və nəticə etibarı ilə onu türk kontkesindən çıxardırıq.
-Bəlkə məsələ Sovet tarixşünaslığı sistemindən çıxa bilməməkdədi?.
-Tarixşünaslıq belədir. Həmişə bir tarix olub, yəni ciddi faktlara, tarixi mənbələrə əsaslanan bir tarix. Bir də həmişə konyuktur tarixçilik olub, yəni ideologiyadan asılı tarixçilik. Sovet dövründə elə tarixi fikirlər var idi ki, guya türk xalqlarının tarixinin əvvələ aparılmaması daha çox sovet milli siyasətinin nəticəsidir. Bir həqiqət də var ki, əgər Rusiyanın himayəsi olmasaydı türk xalqları inkişaf eləyə bilməzdi, müasir mədəniyyətə yiyələnə bilməzdi. Demək lazımdır ki, sovet dövrünün çox görkəmli tarixçiləri olub. Məsələn Qumilyov. Sovet dövründə mövcud olan tarixşünaslığı götürüb bir tərəfə ataq, yəni bütövlükdə inkar eləyək. Baxmayaraq ki, biz özümüz burdan çıxmışıq. Bizə sovet dövründən sonra imkan oldu ki, biz SSRİ-dən kənarda yaranmış tarixi təfəkkürü də öyrənək, tarixi materiallarla bir daha tanış olaq. Düzdür, biz Murad Adcı kimi tarixçilər də yetişdirdik. Belə deyim ki, tarixə sovet dövründəkindən də konyuktur şəkildə baxan tarixçilər də yetişdirdik. Amma bununla yanaşı bir sıra məsələlərdə əlbəttə ki, bizim uğurlarımız var, yəni müstəqil düşüncə əmələ gəldi.
-İslam türk mədəniyyətinə nə verdi və nəyi aldı?Bu sualın da izahına ehtiyac var
. -Mən düşünürəm ki, islamın türk dünyasına gəlişi, islamın türklər tərəfindən mənimsənilməsi türk dünyasına böyük uğurlar gətirdi. Ən azından islamı qəbul eləmiş səlcüqlar bütövlükdə Qafqazı, kiçik Asiyanı əhatə elədilər, Avropaya çı
ılar. Türklər islamın qılıncı kimi qəbul olundular. Böyük türk islam hərəkatı başladı, böyük türk islam mədəniyyəti yarandı ki, biz buna türklərin ibtidai dövrü kimi də baxırıq. Təhsil, məktəb intişar tapdı, böyük müsəlman şəhərləri yarandı, ona qədər türk dünyasıda bu türk şəhərləri haqqında çox nadir hallarda danışa bilirdik. İndi artıq kütləvi şəkildə çox böyük islam-türk imperiyaları yarandı. Türklər bütün dünyaya yayıldılar. Yazılı düşüncə xeyli inkişaf elədi. Eyni zamanda qədimdən gələn qədim türk yazılı abidələri var idi ki, o yazılı abidələrə qarşı bir qadağa qoyuldu. Müəyyən qədər ən-ənə aradan qaldırıldı. Ancaq hər halda qədim türk dini bir dünyagörüş olaraq həm də islamda xeyli dərəcədə ehtiva da olundu, yəni islam qədim türklərdən gələn o mənəviyyatı türklərdən axıra qədər ala bilmədi. Müəyyən deformasiyalar oldu, müəyyən qədər bir ətalət də yarandı. Müəyyən dövrlərdən sonra, orta əsrlərin sonlarına doğru artıq türk dünyasının tənəzzülə doğru yetdiyini görürük. Bu da olduqca təbii tarixi hadisədir. Əgər biz düşünsək ki, islamı yox, xristianlığı qəbul eləsəydik daha da yaxşı yaşayardıq. Bu da düzgün fikir deyil. Çünki xristianlığı qəbul eləmiş türklər də oldu. Xristianlığı qəbul edən türklər rusların tərkibində itib getdilər. -Siz yazırsınız ki, qədim türk ədəbiyyatı türk eposuna əsaslanır, ondan törəyir. Onun fəlsəfəsini, estetikasını geniş şəkildə əks etdirir. Siz Çingiz Aytmatovun, Oljas Süleymanovun yaradıcılıqlarına əsaslanaraq deyirsiniz ki, onların yaradıcılıqları da qədim türk eposundan gəlmədir. Ancaq Azfərbaycan yazıçısı öz ədəbi tarixini unudur, epos mədəniyyətindən uzaq düşür. Nizami müəllim bunun kökləri, mahiyyəti nə ilə izah oluna bilər?. -Deyək ki, islamı qəbul edəndən sonra, islamın böyük uğurlarıyla yanaşı yaratdığı problemlər də oldu. Bu gün biz Ç.Aytmatovun, Oljas Süleymanovu oxuyuruq, qırğız mifologiyasının, qazax mifologiyasının vasitəsiylə qədim türkçülüyün lap sonuna qədər gedib çıxırıq. Füzulidə, Nəsimidə, aşıq ədəbiyyatında epos təfəkkürü var. Amma Səməd Vurğunu oxuyub dərinə gedə bilmirik. Çünki bu ənənələr qırılır. Epos ənənələri qazaxda, qırğızda müəyyən qədər də digər qıpçaq türklərində qalır, karluq türklərində bu qalmır. Elə bil ki, bunlar yeni mərhələyə keçdilər. Ona görə də biz müasir ədəbiyyatımızda, müasir yazıçımızın təfəkküründə qədim türk eposu mədəniyyətini görmürük, amma qıpçaq türklərinin yazıçılarının təfəkküründə bu var. -Bəs bugün yeni nəsil gəlir. Gənc şairlər və yazıçılar. Bunlarda necə? O təfəkkürü bərpa meyli görürsünüzmü?
-Yeni gələn nəsil artıq oxumaqla, kitabla bağlılıqla tədricən də olsa keçmişinə qayıtmaq istəyir. Amma qayıda bilmir. Çünki 19-20-ci əsr yazıçıları gənclərin təfəkkürünə təsir göstərib. Yaddaş silinib. Amma gənclik qədimdən gəlmək istəyir. Buna baxmayaraq bu artıq kitabla, yazıyla öyrədilmiş yəni inersiyayla, təbiətlə doğal olaraq yox, yazıyla, kitabla gəlməyin nəticəsidir. Bu o qədər uğurlu ola bilməz. Qədim düşüncə texnologiyalarımızı tədricən mənimsəməliyik ki, ruh aydınlaşsın. Bunun ən gözəl təcrübələrinin birini də Atatürk deyib. Atatürk müasir Türkiyə türkcəsini ərəb, fars sözlərindən təmizləmək üçün qədim türk mətnlərindən sözlər yığılmasını və Türkiyədə xalq içərisindən dialektioloji materialın yığılmasını təmin elədi, dərləmə sözlükləri hazırlandı. Yəni qədim mətnlər qrammatik elementlərindən daşlamış sözlərə qədər geniş lüğətlər hazırlandı. Dialektaloji işlər görüldü, ordan sözlər yığıldı, qrammatik elementlər yığıldı. Bu da cəmiyyətə verildi. Nəticə etibariylə qədim türk ədəbiyyatı öyrənildi, tədqiq olundu, araşdırıldı. Bu cür yollar fayda verir. Buna baxmayaraq qıpçaq türklərinin qədimlə bağlılığı da problemlidir. Çünki onda modern düşüncə bir az zəif olub. Həddindən artıq modernizasiya keçmək də kökdən ayırır. Ümumtürklük xüsusiyyətlərinin təmin olunmasına çalışmalıyıq. Bunu da ədəbiyyatda ədəbiyyatçı, tarixdə tarixçi, siyasətdə siyasətçi etməlidir.
-Sizin belə bir fikriniz də var. Qeyd edirsiniz ki, islam dininin türk torpaqlarında yayılması ona görə ağır gedirdi ki, türk təfəkkürü islamın qarşısına mükəmməl görkəmdə çıxmışdı. Bu fikir özünü onda təsdiqləyir ki, türkçülüyün oturuşmuş fəlsəfəsinin yaşı daha qədimdir, elə etnosun öz yaşı da..
-Doğrudur. Deyək ki, islam dinini yayan missionerlər həmişə o yerdə müqavimətə rast gəlirdilər ki, orda mükəmmələşmiş din olub. İslam dinini atəşpərəstlər bu günə qədər də qəbul eləməyiblər. Hindistana qədər getdilər, bütün İranın böyük bir hissəsində atəşpərəslər var idi. Erməni, gürcü islamı qəbul eləmədi. Çünki xristian dini artıq var idi. Heç müqavimət də göstərilmədi ki, onlar qəbul eləsinlər. Daha çox islamın hücumları bir Allahlı dini olmayanlara qarşı oldu. Burada islam haqlı idi. Sonuncu dünya dinidi. Ərəblərin içindən çıxmaq o demək deyil ki, islamı yalnız ərəblər qəbul eləməlidirlər. Dinin iddiası millət miqyası ilə ölçülmür. O, bütün insanlığı bürüməlidir. Türklərə münasibətdə isə bəzi tədqiqatçılar deyir ki, bəli türklər də şamançıydılar, ibtidai dinə mənsubdular,ağaca sitayiş edirdilər. Amma elə yerlər vardı ki, orda tanrıçılıq dini vardı. Bir allahlılıq beləydi ki, müasir din baxımından qəbul olunacaq vəziyyətdə deyildi, çünki biz tanrını göylərdə təsəvvür edirdik. Özü də fiziki şəkildə, hərdən də bozqurda da tanrı deyirdik. Ona görə də türkçülük islama böyük mədəniyyətlə, böyük təfəkkürlə, böyük düşüncəylə gəlmişdi. İslam missionerləri təhlillər aparırdılar. Təsəvvür edim ki, Qaraxanlılar dövlətinin banisi Buğra Qaraxan missionerləri qəbul eləyir, deyir ki, nə təklif edirsiniz. Deyirlər ki, belə bir din gətirmişik. Bu dini siz qəbul eləməlisiniz və dünyaya çıxmalısınız. İslam təkallahlı bir dindir. Buğra Qaraxan deyir ki, bizim də dinimizdə təkallahlıq var. Türk düşüncəsi kifayət qədər mükəmməl idi, böyük ədəbiyyat yaranmışdı. Qədim türk yazılı abidələri, tanrıçılıq düşüncəsiylə, meydana çıxmışdı. Çin dilindən, qədim İran dillərindən, külli miqdarda buddist manixeyist əsərlər tərcümə olunmuşdu. Bu gün dünyanın elə bir böyük kitabxanasını təsəvvür eləmək mümkün deyil ki, orda uyğur yazılı abidələri olmasın. Bu onu göstərir ki, budda ortaya mükəmməl şəkildə çıxmışdı. Onlar İslamı mükəmməl təfəkkür əsasında təhlil eləyə-eləyə qəbul elədilər. proses 7-ci əsrdən başlandı, uyğurlar 14-15-ci əsrə qədər hələ buddist və manixeyist dinində qalırdılar. Proses 7-8 əsr gedib, hətta bir sıra türklər islamı qəbul eləmədilər.
-Nizami bəy, növbəti sualım da sufiliklə bağlıdır. Klassik şairlərimizdə sufilik mövzusu daha çox diqqəti çəkdiyindən bu sualı ünvanlamağı lazım bildim. Sufilik klassik ədəbiyyatımızdan, bolşevik dövrünə qədər gəldi. Deyərdim ki, 20-ci əsrdən sonra sufilik sufi ideyalar birdən-birə qırıldı. ədəbi material elmsizləşdi. Bu günkü söz çılpaq manikenə bənzəmirmi?
-Bilirsiniz biz həmişə ədəbiyyat tarixində sufizmi təxminən 11-12-ci əsrlərdən başlandığını qeyd etmişik. Tək Azərbaycanda deyil, bütöv türk kontekstində, eləcə də dünyada fəlsəfi düşüncə sistemi kimi, sufilik, mistizm, buddizmidən qidalanır. Mistik düşüncəni ilk verən buddizimdi. 11-12 əsrdən bu sahəyə meyl başlandı. 16-17 əsrdə də demək olar ki, bitdi. Niyə, çünki bunların ardınca realist ədəbiyyat, publisistik düşüncə, insan həyatını gerçəklikdə görən ədəbiyyat gəlirdi. Yəni insan və tanrı arasında olan münasibətlər artıq bir obraza çevrilmişdi. Əlbəttə XX əsrin 60-70-ci illərində bizdə də sufilik meylləri yenidən meydana çı
ı. Belə deyim ki, nə zamansa gözəl bir şəkildə yaşanmış düşüncələrin, hissiyatların və təfəkkür strukturlarının yenidən dirçəlməsi meyli olur. Bu meyl aparıcı deyil. Ancaq bununla yanaşı mövcuddur. Şairlər sufi meylli ola bilər, amma filosoflar yox. Çünki dünya bugün çox açıqdır. Bu gün siyasətçilər sufiliklə məşğul ola bilməz. Amma Ş.İ.Xətai ən böyük sərkərdəydi, sufiydi. Bugün siyasətçi artıq sufi düşüncəynən cəmiyyətin içərisinə gedib nüfuz qazana bilməz. Amma şair sufi əhval-ruhiyyən müəyyən qədər qoruyub saxlamalıdır. Söz bu gün tək şairin ixtiyarında deyil, söz həm də alimin, filosofun, siyasətçinin ixtiyarındadı. -Aşıq yaradıcılığı hava-havacatı mənbəyini sufi qaynaqlardan götürür. Bəlkə də xalqın yolunu azmamasında aşığın rolu, aşığın gördüyü işlər ədəbiyyatın gördüyü işlərdən daha çoxdur. Amma aşıqlığın özü minilliklər boyu ağır yollardan keçib gəldi. Ozan-aşığa transfer oldu və bu günümüzə gəldi. Bu barədə sizi dinləmək daha maraqlı olardı.
-Ozan sənətinin mənbələri bizə məlumdur. Ozan sənəti daha çox qam-şaman düşüncəsindən gəlir və qam-şaman yalnız sənətkar deyil. Qam-şaman həm həkimdir, həm mütəfəkkirdir, həm də sənətkardır. Ozan mənəvi sahəylə məşğul olan mütəfəkkir və sənətkardı. Aşığa keçəndə, aşıq artıq belə deyim ki, mütəfəkkir deyil. Ozanda olan müğəfəkkirlik aşıqda yoxdur. Aşıq artıq sənətkardır. Amma bu sənətkarlığın mahiyyətində sufilik durur, sufilik nə mənada durur, aşıq insanı tanrıya qovuşdurmalıdır. İnsanla, yaradılmışla yaradan arasında vasitəçidir. Bu vasitəçilikdə sənət daha çox iş görür. Yəni çalınan havalarda, deyilən sözün harmoniyası və məzmunuyla, texnologiyasıyla müəyyən qədər mütəfəkkirliyini saxlayır, amma daha ozan qədər deyil. Aşıq artıq Dədə Qorquddakı kimi hansısa müşkülləri həll eləmək iqtidarında deyil, amma iddiasındadır. Qurbaninin, Aşıq Abbasın, Xəstə Qasımın, Aşıq Ələsgərin və sonrakı aşıqların özləri müşkül içindədilər. Özlərini çətin vəziyyətə salıb, bu çətin vəziyyətdən də çıxırlar. Bu çıxış yollarını da tapanda da ilahi qüvvələr, tanrı onlara köməklik edir. Yəni beləliklə, bunlar artıq özlərinin həyatının ekspermenti ilə hərəkət edirlər. Dədə Qorqud öz həyatını təhlükə altına qoymur. Dədə Qorqudun heç belə təhlükəsi yoxdur. Amma orta əsrlər aşıq ədəbiyyatında bu təhlükə var. Yaranan dastanlarda da bunu demək olar. Hansısa bir hökmdarın, xanın, padşahın övladı olmur. Hansısa dərviş gəlir, dərviş alma verir və bu almadan uşaqlar doğulur. Bu alma göydən gəlib, tanrınındı. Demək uşaqlar da tanrınındı. Yəni artıq atanın, ananın uşaqları deyil. Onların da başlarına xoş və ya pis günlər gəlir. Bu da tanrıyla bağlıdır. 19 əsrdən sonra aşıq sufi düşüncəsini lap M.Azaflıya qədər saxlasa da hər halda aşıq gerçəkləşir, realistləşir. Deyək ki, aşıq Ələsgərdə səthi tənqid də var. Mollaları tənqid edir. Aşıq Şəmşirdə də sufilik mistikası var. Gözəl təbiət mənzələrini yaradıb. Həm də aşıq artıq reallığa uyğunlaşıb. Bugün aşıq sənətinin inkişafıyla bağlı müəyyən işlər görülməyə başlanıb. Aşıqlarımız indən belə YUNESKO-nun xəttiylə dünya miqyasına çıxacaq. Hörmətli Mehriban xanım Əliyevanın da bu işlərə xüsusi diqqəti və qayğısı var. Bizdə aşıq ədəbiyyatı bugünə kimi müəyyən səviyyədə öyrənilib. Yaxşı olardı ki, biz indən belə aşıq havalarını, aşığın davranışını, aşığın rəqsini dünyaya tanıdaq. Bu bizim gələcək üçün ən böyük qazancımızdır. Artıq bunları etsək dünya qarşısında nəsə etmiş olarıq. Erməni bizim mənəvi varlıqlarımızı mənimsəyir. Bunların qarşısını yalnız biz mənəvi nemətlərimizi qorumaqla ala bilərik.
-Nizami Gəncəvi birbaşa əsərlərində mifologiyadan qaynaqlanır və tarixi yazır. Tarixin mifologiyayla təsdiqi nə dərəcədə düzgündür?
-Nizami Gəncəvinin yaradıcılığına elm adamları yüksək səviyyədə fikirlər bildiriblər. Onların içərisində bir məsələ mənimçün çox maraqlıdır. İran ədəbiyyatşünasları Nizami Gəncəvi haqqında yazırlar ki, farsca yazıb, amma ondan türk ətri gəlir. Nizami Gəncəvi haqqında mənim də bir məqaləm var. “Qədim türk eposu, ədəbiyyatı və Nizami Gəncəvi”. Yəni N.Gəncəvi özü eposdur. Eposdan gələn xüsusiyyətləri saxlayır. N.Gəncəvinin məhz farsca yazıb, fars şairi olmamasının əsas göstəricisi həmin epos düşüncəsini daşımasıdır. Heç bir fars şairi “İsgəndərnamə” poeması yazıb, İranı çökdürmüş Makedoniyalı İsgəndəri özünün ideal qəhrəmanı hesab etməz. Bunu ancaq türk edər. Makedoniyalı İsgəndər hərəkatından sonra türklər arasında çoxlu miflər dolaşırdı. Bu miflərin müəyyən hissəsi Nizaminin əsərlərində var. Bunlara dəqiqliklə fikir verən Nizami haqqında artıq heç nə deyə bilməz. Nizamiyə farsca yazan böyük türk şairi kimi baxırıq. Bu da onun tipologiyasıyla, xarakteriylə bağlıdır. Bu bizim iddiamız deyil. N.Gəncəvi haqqında mən gənclik illərimdə belə bir fikir demişdim ki, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixini orta və ali məktəblərdə biz Nizami Gəncəviylə başlaya bilmərik. Ona görə ki, belə çıxmasın ki, 11-12 əsrlər məlum olurdu ki, Azərbaycan ədəbiyyatı farsdilli ədəbiyyatdı. Axı bu belə də deyil. Bu da xalqın mənşəyi barədə normal təsurat deyil. Orta məktəbi qurtaranın hamısı gəlib ali təhsil almır, ali təhsil alanın da hamısı filoloji fakültələri bitirmir ki, məsələri köklü şəkildə öyrənsin. Belə bir nəsli yetişir, onlar düşüncələrini mənim ədəbiyyatım fars ədəbiyyatı olub, deyin formalaşdıra bilər. Axı bu belə deyil. Mən Nizami Gəncəvinin lazımi xranalogiyaya riayət olunmadan təqdim olunmasını metodiki səhv olduğunu demişdim. O zaman mənə deyirdilər ki, sən N.Gəncəvini inkar edirsən. Burada məsələ metodika məsələsidir. N.Gəncəvi farsca yazmasına baxmayaraq ədəbiyyatımızın nəhəngidir. Yaxşı olardı ki, türkcə yazaydı. Yusif Balasuqanlı, Əhməd Yasəvi, Əhməd Yöğnəqi kimi. Yusif Balasuqanlı 11-ci əsrdə “Qutadqu Bilik” əsərini türkcə yazıb, amma Nizami Gəncəvi 12-ci əsrdə yaşayıb, farsca yazıb. Bu həm də regionla bağlı məsələdir. Ancaq yenə də Nizami də, digər şairlər də türk dünyasının böyük şairləri, mütəfəkkirləridir.
-Bu gün ki elmin gələcəyini necə görürsünüz?
Bu gün gənclərin elmə həddindən artıq böyük axını var. Bununla yanaşı yeni dərsliklər hazırlayırıq. Yeni düşüncə tərzi yaranır. Bir vaxtlar gəncliyimiz Bakıdan qırağa çıxa bilmirdi. Amma bu gün nə qədər xaricdə təhsil alan gənclərimiz var. Əlbəttə güclü bir gənclik yetişir, amma elmimizdə təkan dövrüdür. Bu təkanlar elmin əvvəlki şöhrətini də qaytaracaq, yaxşı töhvələr də verəcək.
-Siz Atatürk adına mərkəzin rəhbərisiniz. İstərdim soruşum mərkəzin ümumtürk miqyasında hansı işləri olub və olacaq.
-Bizim mərkəzin yaradıcısı ümummilli liderimiz H.Əliyev olub. Burda da mərkəzin yaranmasında məqsəd nə idi. Burada iki məqsəd var idi. Atatürk irsinin Azərbaycanda öyrənilməsi və təbliğ olunması, ikincisi də türk xalqları arasında mədəni əlaqələrin yaradılması. Biz hər iki istiqamədə işləyirik. Atatürk haqqında xeyli kitablar çap etdirmişik. Çoxlu konfranslar keçirmişik. Beynəlxalq tədbirlərdə Atatürklə bağlı çıxışlar etmişik. Türk xalqlarının mədəni əlaqələrini təmin etməkdən ötrü kitablar yazırıq. Həm özümüz çalışırıq əlaqələr yaradaq, həm də bu əlaqələrin yaranmasında iştirak edirik. Dünya onsuz da bu gün türk dünyasını birləşməyə məcbur edir, dünyanın bu günkü hadisələri məcbur edir ki, biz etnik mədəni sistem olaraq bir yerdə olaq. Türk dünyasının siyasi bütövlüğü prosesi gedir. Bu sahədə müəyyən mahiyyət lər də var. Yəni biz çalışmışıq ki, gedən prosesləri də izləyək, həm də özümüzdə bu proseslərin gedişində hansısa işlər görək, fəal iştirak edək. Özümüzün gördüyü işlərdən hələ razı deyilik, çünki həddindən artıq işlərimiz çoxdur. Gücümüz daxilində çalışırıq ki, töhfələrimizi verək.
-Nizami müəllim suallarımızı cavablandırdığınız üçün çox sağ olun.
-Maraqlı suallara görə siz də sağ olun.
